Βάμμα Ηλιοτροπίου 100ml

Βάμμα Ηλιοτροπίου 100ml

Το βάμμα ηλιοτροπίου (litmus solution) είναι σκούρο ιώδες-μαύρο υδατικό διάλυμα που περιέχει ηλιοτρόπιο (litmus) και χρησιμοποιείται ως δείκτης για έλεγχο του pH ενός διαλύματος. Σταγόνες βάμματος ηλιοτροπίου, στους 25°C, χρωματίζουν κόκκινο ένα όξινο διάλυμα με pH < 4,5 και γαλάζιο ένα αλκαλικό διάλυμα με pH > 8,3. Σε ενδιάμεσες τιμές pH το βάμμα διατηρεί το αρχικό του χρώμα. Τις ιδιότητές του ως δείκτη, το βάμμα ηλιοτροπίου, τις οφείλει στη χρωμοφόρα ουσία 7-υδροξυ-φαινοξαζόνη.

Ιδιότητες

Εμφάνιση: ιώδες, καφέ ή κόκκινο
υδ/κό διάλυμα

Χρωμοφόρος ουσία:7-υδροξυφαινοξαζόνη

Πυκνότητα: περίπου 1 g/mL

Διαλυτότητα στο νερό: διαλυτό

Χημική δομή χρωμοφόρου ουσίας

Ασφάλεια και αποθήκευση

Προκαλεί ερεθισμό στα μάτια και στο δέρμα

Διατηρείται σε θερμοκρασία δωματίου

Αναλυτική περιγραφή

Το ηλιοτρόπιο είναι σκόνη με χρώμα μπλε-μαύρο και είναι μίγμα 10 έως 15 φυσικών χρωστικών ουσιών οι οποίες εξάγονται από τις λειχήνες και ειδικότερα από το είδος Roccella tinctoria. Τα περισσότερα από τα χημικά συστατικά του ηλιοτροπίου είναι πιθανό να είναι οι ίδια με εκείνα του παραπλήσιου μίγματος που είναι γνωστό ως ορσεΐνη αλλά σε διαφορετικές αναλογίες. Σε αντίθεση με την ορσεΐνη, το ηλιοτρόπιο έχει μέσο μοριακό βάρος 3300. Ορισμένα παράγωγα (κλάσματα) που προκύπτουν από το ηλιοτρόπιο έχουν ιδιαίτερα ονόματα όπως ερυθρολείνη, αζολιτμίνη, σπανιολιτμίνη κ.α. Η αζολιτμίνη μάλιστα έχει σχεδόν τα ίδια αποτελέσματα με το ηλιοτρόπιο.
Η σκόνη ηλιοτροπίου πολλές φορές προσρροφάται πάνω σε διηθητικό χαρτί το οποίο έχει δύο χρώματα. Το μπλε χαρτί ηλιοτροπίου χρησιμοποιείται για έλεγχο της οξύτητας αφού παίρνει χρώμα κόκκινο σε όξινο περιβάλλον και το κόκκινο χαρτί ηλιοτροπίου χρησιμοποιείται για έλεγχο της αλκαλικότητας ενός διαλύματος αφού παίρνει μπλε χρώμα σε βασικό περιβάλλον.

Παρασκευή – Χρήσεις

Από τις λειχήνες, το ηλιοτρόπιο εξάγεται με κατεργασία με αμμωνία, ποτάσα και ασβέστη και με την παρουσία αέρα παράγονται τα διάφορα χρωμοφόρα συστατικά του ηλιοτροπίου. Το 1840, το ηλιοτρόπιο διαχωρίστηκε εν μέρει σε σειρά ουσιών που ονομάζονται ερυθρολείνη, αζολιτμίνη, σπανιολιτμίνη κλπ.

Για την παρασκευή εργαστηριακού βάμματος ηλιοτροπίου 4 % w/v, διαλύονται 4 g σκόνης ηλιοτροπίου σε 100 mL νερού.

Η κυριότερη χρήση του βάμματος ηλιοτροπίου αλλά και του χαρτιού είναι οι δοκιμές οξύτητας και αλκαλικότητας (litmus test). Υγρό χαρτί ηλιοτροπίου μπορεί να χρησιμοποιηθεί επίσης σε δοκιμές υδατοδιαλυτών αερίων : το αέριο διαλύεται στο νερό και το διάλυμα χρωματίζει το χαρτί. Έτσι, για παράδειγμα, η αέρια αμμωνία, που είναι βάση, χρωματίζει κόκκινο το μπλε χαρτί ηλιοτροπίου.

Κι άλλες όμως χημικές αντιδράσεις, εκτός από αυτές μεταξύ οξέων-βάσεων μπορούν να προκαλέσουν αλλαγή του χρώματος στο χαρτί ηλιοτροπίου. Για παράδειγμα, το αέριο χλώριο μετατρέπει σε άσπρο το μπλε χαρτί ηλιοτροπίου. Η αντίδραση αυτή είναι μη αναστρέψιμη και, συνεπώς, το χαρτί ηλιοτροπίου δεν ενεργεί ως δείκτης σ’ αυτή την περίπτωση.

Το βάμμα ηλιοτροπίου ως δείκτης

Το ηλιοτρόπιο συμπεριφέρεται ως ασθενές οξύ και επειδή δεν έχει συγκεκριμένο χημικό τύπο, για απλοποίηση θα συμβολιστεί HLit. Το Η είναι το κατιόν υδρογόνου που μπορεί να αποδοθεί σε μια βάση και το Lit είναι το υπόλοιπο τμήμα του μορίου του ασθενούς οξέος. Όταν το ηλιοτρόπιο διαλυθεί στο νερό και δημιουργηθεί το βάμμα ηλιοτροπίου, αποκαθίσταται η ισορροπία:

HLit_(aq)(κόκκινο) + H₂O_(l) {displaystyle rightleftharpoons } Η₃Ο⁺_(aq) + Lit^—_(aq)(μπλε)

Όταν στο διάλυμα προστεθεί μια βάση, τα υδροξυλιόντα (ΟΗ^—) δεσμεύουν τα κατιόντα υδρογόνου (υδροξώνια, Η₃Ο⁺) και η παραπάνω ισορροπία μετατοπίζεται προς τα δεξιά σύμφωνα με την αρχή Le Chatelier, οπότε το διάλυμα αποκτά μπλε χρώμα. Για να υπάρξει αλλαγή χρώματος του βάμματος ηλιοτροπίου, η βάση που θα προστεθεί πρέπει να δώσει διάλυμα με pH > 8,3.
Όταν στο διάλυμα προστεθεί ένα οξύ, τα κατιόντα υδρογόνου πλεονάζουν και η παραπάνω ισορροπία μετατοπίζεται προς τα αριστερά σύμφωνα πάλι με την ίδια αρχή, οπότε το διάλυμα αποκτά κόκκινο χρώμα. Για να υπάρξει αλλαγή χρώματος του βάμματος ηλιοτροπίου, το οξύ που θα προστεθεί πρέπει να δώσει διάλυμα με pH < 4,5.
Σε ενδιάμεσες τιμές pH, το χρώμα του βάμματος είναι μεταξύ κόκκινου και μπλε. Κάποια στιγμή κατά τη διάρκεια της μετατόπισης της ισορροπίας, οι συγκεντρώσεις του HLit και των Η₃Ο⁺ θα γίνουν ίσες. Τότε το χρώμα του διαλύματος είναι ιώδες, μια μίξη κόκκινου και μπλε. Για το ηλιοτρόπιο αυτό συμβαίνει σε pH κοντά στο 7 δηλ. σ’ αυτό που συνήθως αποκαλείται “ουδέτερο” σημείο. Γι’αυτό το λόγο το βάμμα αλλά και το χαρτί ηλιοτροπίου χρησιμοποιούνται ευρύτατα στον έλεγχο του αν ένα διάλυμα είναι όξινο (pH < 7) ή βασικό (pH > 7).